Laat je fruit niet bederven!
Je hebt het vast wel eens meegemaakt, de perzik die je van de fruitschaal pakt heeft een grijswitte vlek: hij is beschimmeld. Vaak ziet de schimmel er een beetje harig uit. Dit rottingsproces komt doordat de perzik te rijp is geworden. Hoe komt het eigenlijk dat rijp fruit zo vatbaar is voor schimmels en andere micro-organismen? Dat zit zo: als fruit erg rijp is, wordt het schilletje van het stuk fruit steeds doorlaatbaarder. De ‘huid’ van de perzik vormt zo geen goede barrière meer en schimmels, gisten en bacteriën kunnen het fruit binnendringen. Deze micro-organismen zijn namelijk overal.
Het bijzondere aan een schimmel is dat je hem soms met het blote oog kunt zien, in tegenstelling tot bacteriën. De schimmel bestaat dan uit meerdere cellen die samen lange draden vormen. Je kunt er op verschillende manieren voor zorgen dat je fruit minder snel gaat rotten. Aardbei, appel en peer kun je bijvoorbeeld beter in de koelkast bewaren en sinaasappel, ananas en banaan beter buiten de koelkast. Ook is het belangrijk dat je fruit niet te veel opstapelt, dan kan het namelijk openbreken en zo hebben micro-organismen vrij spel. Daarnaast maken veel fruitsoorten de stof ‘etheen’ aan, die ervoor zorgt dat een stuk fruit rijpt. Dit heeft ook invloed op naastliggend fruit in de fruitschaal! Heb je bijvoorbeeld rijpe kiwi’s, leg ze dan niet naast bananen. Zo kunnen ze namelijk snel overrijp worden.
Als je je fruit echt lang goed wilt houden, kun je bijvoorbeeld kiezen voor inmaken met verschillende stoffen. Dit gebruikten mensen vroeger veel, toen er nog geen koelkasten bestonden. Zout onttrekt bijvoorbeeld vocht aan je fruit en weinig vocht zorgt ervoor dat micro-organismen niet goed kunnen groeien. Azijn is zuur en daardoor krijgen micro-organismen geen kans. In dit lesidee gaan de leerlingen kijken wat er gebeurt als je fruit bewaart onder verschillende omstandigheden.
Belangrijk bij dit lesidee is dat je een fruitsoort kiest die zinkt, bijvoorbeeld een perzik of een nectarine. Een appel zinkt meestal niet en bij een peer ligt het aan de rijpheid. Het zinken is belangrijk omdat het fruit helemaal ondergedompeld moet zijn in de vloeistof. Voor de onderbouw kun je dit proefje het beste als demonstratie doen. Je kunt dan eerst bespreken wat er gebeurt met fruit als het lang ligt. Hoe bewaren de kinderen thuis eten wat kan bederven? Waarschijnlijk in de koelkast. Vertel dat er ook andere manieren zijn om eten langer goed te houden. Daarna doe je het proefje zoals hieronder bij de bovenbouw beschreven en na een week kun je met de kinderen bespreken wat er is gebeurd.
Bij de bovenbouw kun je kunt de klas in groepjes verdelen, elk groepje krijgt één stuk fruit dat in vieren is gesneden. Hier kun je het werkblad voor de leerlingen downloaden en die kun je daarna uitdelen. Vraag eerst aan de leerlingen wat ze denken dat er gaat gebeuren en waarom en laat ze dat opschrijven op het werkblad. Ook krijgen ze vier bakjes of schaaltjes, het beste is van doorzichtig glas. In bakje 1 leggen ze een stukje fruit zonder vloeistof. In bakje 2 leggen ze een stuk fruit en daarna voegen ze water toe totdat het fruit helemaal onder water ligt. Bakje 3 vullen de leerlingen met een stuk fruit en kleurloze azijn. Dan is er nog 1 stuk fruit over, hierbij kun je bijvoorbeeld kiezen om het fruit in een zoutoplossing of citroensap (ook zuur) te leggen. De zoutoplossing kun je maken door een eetlepel zout per 100 ml lauw water toe te voegen. Let erop dat bakjes 2,3 en 4 dezelfde hoeveelheid vloeistof bevatten.
Na het klaarzetten kan het wachten beginnen! Na een week kunnen ze dan kijken of hun verwachting is uitgekomen. Er is ongeveer een week nodig voordat je goed kan zien welk fruit wordt aangetast door schimmels, gisten en bacteriën. Zet de bakjes apart op een koele en droge plek. Na een week kunnen jullie bespreken welke stukken fruit zijn beschimmeld en welke niet. Hoe komt dit? Hoe kun je fruit het beste bewaren?
Hieronder de foto’s van het experiment met zonder vloeistof, met water en met azijn. Het stuk nectarine in azijn is nog in goede conditie. Er is geen schimmel te zien en het stuk ligt op de bodem. Bij het stuk fruit in water zijn wel verschillen te zien. Het water is erg troebel geworden en de nectarine is gaan drijven. Dit kan een teken zijn van overrijpheid, het stuk is dus niet meer goed. Er kan ook schimmel te zien zijn op de bovenkant. Het stuk nectarine in het lege bakje is gaan schimmelen. Dit toont dus aan dat fruit in azijn langer houdbaar is.
Nectarine zonder vloeistof na een week
Nectarine in kraanwater na een week
Nectarine in azijn na een week
Leerdoel: het kennismaken met de aantasting van voedsel door micro-organismen
Lesduur: 15 minuten + de week erna 15 minuten
Werkwijze: in groepjes van 3/4 kinderen
Benodigdheden: Internetverbinding, fruit dat zinkt in water (bijvoorbeeld nectarine), mesje, bakjes of glazen, kraanwater, zout, azijn, maatbeker, eetlepel
Foto: Anita Jankovic van Unsplash
door Nikki Doornhein