Wetenschap: Eerlijk op kop vliegen
Wie in de herfst of het voorjaar naar de lucht kijkt, ziet vaak vogels in fraaie V-formaties voorbijtrekken. Eén vogel vliegt voorop, de rest komt er in twee keurige rijen achteraan. De volgvogels besparen daarmee flink wat energie. Alleen de voorste vogel moet flink aanpoten.
Maar geen enkele vogel is zo gek de hele reis voorop te vliegen, ontdekten Oostenrijkse biologen. Ze onderzochten dat op een bijzondere manier: elke vogel in een zwerm jonge heremietibissen kreeg een klein apparaatje aangebonden. Dat houdt bij hoeveel de vogel vliegt, hoe snel, en in welke positie ten opzichte van de rest van de zwerm.
Vervolgens gingen de vogels op pad, van Oostenrijk naar Italië, 1.353 kilometer in totaal. Alle dieren waren zo afgericht dat ze braaf een kleine paraplane volgden: een door twee mensen bestuurd ultralicht vliegtuigje aan een parachute. Die konden onderweg mooi de gegevens uit de apparaatjes aflezen en opslaan.
De vogels blijken de koppositie keurig af te wisselen, laten de metingen zien. Ze doen dat altijd paarsgewijs: twee vogels wisselen onderling een tijdje de koppositie af, daarna gaat weer een nieuw duo voorop vliegen. Gemiddeld vliegt uiteindelijk elke vogel even lang op kop.
Opwaartse druk
Dat voorop vliegen zoveel energie kost heeft trouwens niet eens met tegenwind te maken, zoals veel mensen denken. Wel profiteren volgvogels van de opwaartse druk die anderen met hun vleugels voortbrengen. De enige die hiervan niet profiteert, is de vogel die de V-formatie leidt. Vogels trekken soms wel duizenden kilometers en dat is zo zwaar dat soms wel een derde van de jonge dieren daarbij omkomt. Elke energiebesparing is dus meegenomen.
Dat de ibissen elkaar zo netjes afwisselen is heel opmerkelijk, vinden de onderzoekers. De vogels zijn namelijk geen familie van elkaar. Normaal gesproken bewijzen niet-verwante dieren in de natuur elkaar geen diensten: ze schieten er eenvoudigweg niets mee op. Maar in V-formaties krijgen dieren voor het zware kopwerk ook een eerlijke beloning in de vorm van energiewinst in de volgpositie: winst dus voor elke vogel.
Foto: Johannes Fritz
door Jeroen Scharroo